“Μπορούμε να βάλουμε το τσιγάρο στο τασάκι της Ιστορίας”

''Οι κίνδυνοι από το άτμισμα είναι απίθανο να υπερβούν το 5% των κινδύνων του καπνίσματος και μπορεί να είναι ακόμη χαμηλότεροι από 5%''

Υπάρχουν πλέον επαρκή διαθέσιμα επιστημονικά δεδομένα, που τεκμηριώνουν ότι τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού – όπως τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού – είναι πολύ λιγότερο επικίνδυνα για την υγεία. Αυτό επισημαίνει σε συνέντευξή του στο “Virus” o Καναδός καθηγητής David T. Sweanor, που έχει μακρά καριέρα διεθνώς στη μάχη κατά του καπνίσματος. Μάλιστα, χαρακτηρίζει ως κολοσσιαία ηλίθια προσέγγιση τη στάση ορισμένων ιατρικών και επιστημονικών φορέων, που μάχονται τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού. Με τον τρόπο αυτό προστατεύουν την πιο θανατηφόρα επιλογή, το τσιγάρο, ενώ εμποδίζουν τους ανθρώπους να έχουν πρόσβαση σε ασφαλέστερες. Ο διάσημος Καναδός καθηγητής υπογραμμίζει ότι με τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού μας δίδεται η δυνατότητα να προωθήσουμε μία αποτελεσματική πολιτική μείωσης της βλάβης από το κάπνισμα, όπως έχει ήδη φανεί σε χώρες, όπως η Σουηδία, η Νορβηγία και η Ιαπωνία. Και καταλήγει λέγοντας ότι χάρη στα εναλλακτικά προϊόντα καπνού έχουμε μία μοναδική ευκαιρία να «βάλουμε τα τσιγάρα στο τασάκι της ιστορίας»…

Ο David T. Sweanor είναι πρόεδρος του Centre for Health Law, Policy and Ethics και αναπληρωτής καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο της Οτάβα. Θεωρείται διεθνώς από τους πρωτεργάτες στην προσπάθεια μείωσης του καπνίσματος. Έχει εργαστεί ως νομικός σύμβουλος σε ομάδες ακτιβιστών υγείας, σύμβουλος σε ένα ευρύ φάσμα οντοτήτων και σε πολλές δημοσιεύσεις, συνεντεύξεις και ομιλίες στα μέσα ενημέρωσης. Έχει συνεργαστεί με φορείς όπως η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, η Παγκόσμια Τράπεζα, η Pan American Health Organization, η Διεθνής Ένωση κατά του Καρκίνου και πολλές κυβερνήσεις, ιδρύματα, δικηγορικά γραφεία και μη κυβερνητικές οργανώσεις. Το έργο του καλύπτει όλο το φάσμα της αντικαπνιστικής πολιτικής: φορολογική πολιτική, περιορισμούς διαφήμισης, προειδοποιήσεις συσκευασίας, προστασία από περιβαλλοντικό καπνό, παρεμβάσεις διακοπής του καπνίσματος, δικαστικές διαφορές, ρύθμιση προϊόντων και πρωτοβουλίες για τη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα. Έχει καταθέσει ενώπιον κοινοβουλευτικών επιτροπών στον Καναδά καθώς και σε άλλες χώρες, και ενώπιον των επιτροπών Γερουσίας και Βουλής στις ΗΠΑ.

Κάνετε λόγο για Πολιτική Μείωσης της Βλάβης από το κάπνισμα. Παρά το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να καπνίζουν στην Ελλάδα, οι περισσότεροι από αυτούς δεν γνωρίζουν πολλά για αυτήν την Πολιτική. Μπορείτε παρακαλώ να μας εξηγήσετε περί τίνος πρόκειται και γιατί την υποστηρίζετε;

Οι επιστήμονες γνωρίζουν τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ότι «οι άνθρωποι καπνίζουν για τη νικοτίνη, αλλά πεθαίνουν από τον καπνό». Η βλάβη προέρχεται από το σύστημα, με το οποίο παραδίδεται η νικοτίνη στον οργανισμό μας. Η εισπνοή καπνού, ανεξάρτητα από την πηγή, είναι εξαιρετικά επικίνδυνη για την υγεία. Εάν λαμβάναμε καφεΐνη από το κάπνισμα φύλλων τσαγιού, αντί να τα βράζουμε, τα αποτελέσματα της ασθένειας θα ήταν τα ίδια, όπως βλέπουμε από τη λήψη νικοτίνης μέσω της εισπνοής του καπνού των τσιγάρων.

Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού είναι ένας άλλος τρόπος για τις εταιρείες καπνού να κερδίσουν περισσότερα χρήματα. Πώς το σχολιάζετε αυτό;

Έχω σπουδάσει, ρυθμίσει και μηνύσει εταιρείες καπνού όλη την καριέρα μου. Στην πραγματικότητα ήμουν ο πρώτος δικηγόρος στον κόσμο που εργάστηκα πλήρους απασχόλησης σε μέτρα πολιτικής για τη μείωση της τεράστιας βλάβης που προκλήθηκε από το κάπνισμα. Εκείνοι που πιστεύουν ότι οι εναλλακτικές λύσεις για τα τσιγάρα είναι απλά ένας άλλος τρόπος για τις εταιρείες να βγάλουν λεφτά από την αρχή, τότε δεν αντιλαμβάνονται στοιχειωδώς πως λειτουργεί η αγορά καπνού. Τα τσιγάρα είναι το πιο κερδοφόρο καταναλωτικό προϊόν στη Γη και η απειλή των νέων τεχνολογιών, όπως το άτμισμα, έχει μειώσει την αγοραία αξία των μεγάλων εταιρειών τσιγάρων κατά εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια. Η ανατρεπτική αυτή τεχνολογία καταστρέφει το επιχειρηματικό μοντέλο των καπνοβιομηχανιών, που μοιάζει με καρτέλ, προσθέτει μαζικά τους δικαστικούς κινδύνους και τους κανονιστικούς κινδύνους, καθώς τα τσιγάρα θεωρούνται αδικαιολόγητα επικίνδυνα και θα μπορούσαν να εξαλείψουν αυτές τις εταιρείες σε πολύ μικρό χρόνο. Πολύ λίγες κατεστημένες εταιρείες τα πάνε καλά, ενώ εναλλακτικά προϊόντα καπνού και νέες τεχνολογίες εισέρχονται στην αγορά. Αλλά ακόμη και αν μια εταιρεία καπνού βρει έναν τρόπο να επιβιώσει, ίσως ακόμη και να ευδοκιμήσει, σε μια κίνηση προς μαζικά λιγότερο επικίνδυνα προϊόντα, γιατί θα ήθελε κάποιος να το σταματήσει;

Διαθέτουμε αρκετά στοιχεία για να πούμε ότι τα εναλλακτικά προϊόντα καπνίσματος είναι λιγότερο επικίνδυνα από τα τσιγάρα; Υπάρχουν συντριπτικά στοιχεία που μας λένε γιατί τα τσιγάρα είναι τόσο θανατηφόρα και αυτό οφείλεται στην εισπνοή του καπνού. Έχουμε ήδη δεδομένα στη Σουηδία ότι η μακροχρόνια χρήση μιας εναλλακτικής λύσης χωρίς καύση που ονομάζεται snus οδηγεί σε εξαιρετικά χαμηλούς κινδύνους για την υγεία. Τόσο χαμηλούς, που στην πραγματικότητα που είναι δύσκολο να διακρίνουμε τους αυξημένους κινδύνους για τους χρήστες snus σε σύγκριση με εκείνους που δεν χρησιμοποιούν κανένα προϊόν καπνού. Ωστόσο, τα τσιγάρα, συγκριτικά, είναι γνωστό ότι οδηγούν σε ασθένειες που τελικά οδηγούν στο θάνατο πάνω από τους μισούς μακροχρόνιους καπνιστές. Γνωρίζουμε επίσης αρκετά από βασικές επιστήμες για να μπορούμε να εκτιμούμε εύλογα τον κίνδυνο ασθένειας νεότερων προϊόντων. Το Royal College of Physicians στο Ηνωμένο Βασίλειο, το πιο διάσημο ιατρικό σώμα στον κόσμο, έχει εκτιμήσει ότι�οι κίνδυνοι από το άτμισμα είναι απίθανο να υπερβούν το 5% των κινδύνων του καπνίσματος και μπορεί να είναι ακόμη χαμηλότεροι από 5%. Πολλοί επιστημονικοί φορείς επιμένουν στην αυστηρή ρύθμιση των εναλλακτικών προϊόντων καπνού. Πώς το εξηγείτε αυτό; Αυστηρή ρύθμιση που προάγει την ταχύτερη δυνατή μετάβαση μακριά από τα τσιγάρα, με την αναλογικότητα του κινδύνου (όσο πιο επικίνδυνο το προϊόν τόσο πιο αυστηρό οι κανονισμοί) έχει νόημα. Ωστόσο, πολλές ομάδες επιμένουν μόνο για την πλήρη αποχή από τη νικοτίνη και θέλουν να εξαλείψουν τυχόν εναλλακτικές λύσεις για τα τσιγάρα. Πρόκειται για μια κολοσσιαία ηλίθια προσέγγιση για την αντιμετώπιση οποιασδήποτε μορφής κινδύνου, καθώς προστατεύει την πιο θανατηφόρα επιλογή, ενώ εμποδίζει τους ανθρώπους να έχουν πρόσβαση σε ασφαλέστερες. Υποστηρίζετε ότι χρειαζόμαστε ένα κανονιστικό πλαίσιο ανάλογα με τον κίνδυνο. Μπορείτε να μας πείτε ποια είναι τα βασικά στοιχεία αυτού; Οι κανονισμοί πρέπει να αντικατοπτρίζουν τους σχετικούς κινδύνους διαφορετικών προϊόντων. Αυτό σημαίνει ότι όσο πιο επικίνδυνο είναι το προϊόν, τόσο υψηλότεροι θα πρέπει να είναι οι ειδικοί φόροι κατανάλωσης σε αυτό, τόσο μεγαλύτεροι θα πρέπει να είναι οι περιορισμοί διαφήμισης και συσκευασίας, τόσο πιο περιεκτικοί θα πρέπει να είναι οι περιορισμοί σχετικά με το πού και πώς μπορεί να πωληθεί κ.λπ. Έχουμε δει τέτοιες πολιτικές που χρησιμοποιήθηκαν πολύ αποτελεσματικά σε όλη την ιστορία, όπως υψηλότεροι φόροι στα καύσμα με μόλυβδο, σε σύγκριση με την αμόλυβδη και σχετικά πλεονεκτήματα που δίδονται σε είδη υγιεινής και φαρμακευτικά προϊόντα έναντι των πολύ πιο επικίνδυνων προϊόντων που αντικατέστησαν. Ας υποθέσουμε ότι εφαρμόζουμε μια τέτοια πολιτική. Διαθέτουμε στοιχεία για το ποια θα είναι τα οφέλη για τη δημόσια υγεία; Έχουμε ήδη δει ότι ακόμη και με μερική προσπάθεια να δοθεί στους καταναλωτές πρόσβαση σε λιγότερο επικίνδυνες εναλλακτικές λύσεις για τα τσιγάρα, οι αλλαγές στην αγορά είναι δραματικές. Η Σουηδία, για παράδειγμα, έχει πλέον τα χαμηλότερα ποσοστά καπνίσματος και ασθένειας που προκαλείται από τον καπνό στην ΕΕ καθώς η αγορά κινήθηκε στο snus. Η Νορβηγία μείωσε το κάπνισμα στο μισό μέσα σε μόλις μία δεκαετία καθώς το snus υιοθετήθηκε εκεί. Η Ιαπωνία μείωσε την κατανάλωση τσιγάρων κατά 34% σε μόλις τέσσερα χρόνια με τη διαθεσιμότητα ενός προϊόντος, που θερμαίνει, αντί να καίει τον καπνό. Έχουμε τη δυνατότητα να μετασχηματίσουμε την αγορά νικοτίνης όπως έχουμε δει στις επιχειρήσεις αυτοκινήτων, φαρμακευτικών, βιομηχανικών μηχανημάτων, αεροπορικών εταιρειών και παρασκευής τροφίμων να μετατρέπονται σε κάτι πολύ, πολύ λιγότερο επικίνδυνο. Μπορούμε πραγματικά να υποβιβάσουμε τα τσιγάρα στο τασάκι της ιστορίας. Κοίταξα ένα παλαιότερο άρθρο σας το 2015: «Κάπνισμα, ατμός και δημόσια υγεία: Ώρα να είσαι δημιουργικός». Πόση πρόοδος έχει σημειωθεί μετά από 5 χρόνια; Βλέπουμε έναν περίεργο συνδυασμό. Σε μέρη σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Αθήνας, τα άτομα που καπνίζουν έχουν αλλάξει σε μεγάλο αριθμό νέα προϊόντα καπνού, στα οποία δεν υπάρχει καύση. Έχουμε δει τις πιο γρήγορες μειώσεις στο κάπνισμα τσιγάρων στην καριέρα μου σχεδόν τεσσάρων δεκαετιών, καθώς η αντικατάσταση με προϊόντα χαμηλού κινδύνου καθίσταται δυνατή. Ωστόσο, την ίδια στιγμή βλέπουμε ότι μεγάλο μέρος της αντικαπνιστικής κοινότητας έχει υιοθετήσει μια μη επιστημονική και ανήθικη ατζέντα μόνο για πλήρη αποχή από τη νικοτίνη, και πολεμά παρά να διευκολύνει αυτές τις αλλαγές στην αγορά. Σε πολλά θέματα δημόσιας υγείας υπάρχουν μάχες μεταξύ ρεαλιστών και ηθικών. Όταν κερδίζουν οι ρεαλιστές το ίδιο κάνει και η δημόσια υγεία. Υπάρχει όμως ένα ηθικό δίλημμα: Μπορεί ένας γιατρός να συστήσει ένα εναλλακτικό προϊόν σε καπνιστές ασθενείς που αρνούνται να το κόψουν; Ναι. Ακριβώς όπως προτείνουν μια μεγάλη γκάμα άλλων προϊόντων και υπηρεσιών για να βοηθήσουν τους ασθενείς τους να μειώσουν τους κινδύνους. Πολλοί γιατροί έχουν διαδραματίσει βασικό ρόλο στη μείωση των βλαβών από τη νικοτίνη, όπως συνέβη στη μείωση των κινδύνων από τη χρήση αυτοκινήτου, των κινδύνων τραυματισμών στο χώρο εργασίας και των κινδύνων υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ. Λαμβάνουν επίσης τακτικά μέτρα για τη μείωση των κινδύνων που σχετίζονται με την παχυσαρκία, τη χρήση ναρκωτικών και πολλούς άλλους κινδύνους για την υγεία. Είναι λοιπόν φυσικό, με το κάπνισμα να είναι η κύρια αιτία θανάτου που μπορεί να προληφθεί, πρέπει να προτείνουν τρόπους μείωσης αυτών των κινδύνων. Πολλοί φοβούνται ότι τα εναλλακτικά προϊόντα καπνίσματος μπορεί να αποτελέσουν την πύλη εισόδου των νέων στο κάπνισμα. Υπάρχουν τέτοιες αποδείξεις; Όχι. Βλέπουμε πολλές ενδείξεις ότι οι άνθρωποι που εμπλέκονται σε μια επικίνδυνη συμπεριφορά είναι πιο πιθανό να εμπλακούν και σε άλλους. Αλλά αυτή είναι μια συσχέτιση και όχι αιτιώδης συνάφεια. Επιπλέον, διαθέτουμε τα ρυθμιστικά εργαλεία για να διασφαλίσουμε ότι οι νέοι δεν θα στραφούν στο κάπνισμα. Οι νέοι άνθρωποι δεν είναι πιο πιθανό να θέλουν να στραφούν σε πολύ πιο επικίνδυνες δραστηριότητες, που οι φόροι μπορούν να διασφαλίσουν ότι είναι πολύ πιο ακριβοί. Όπως κάποιος με ένα ασφαλές, νέο και πολυτελές αυτοκίνητο δεν νομίζω ότι θα ήταν πρόθυμος να πληρώσει πολύ περισσότερα για ένα παλιό αυτοκίνητο, που είναι παγίδα θανάτου